تزکیه رواییتزکیه در روایات به معنای طهارت نفس و به معنای پاک شدن از اوصاف مذموم و به صلاح آمدن اعمال آمده است ۱ - تزکیه در کتابهای حدیثیدر کتابهای حدیثی، تزکیه بیش‌تر در کنار طهارت نفس و به معنای پاک شدن از اوصاف مذموم و درست شدن و به صلاح آمدن اعمال و فرمانبرداری از اوامر خداوند و دوری از نواهی و نیز تخلیه درون از خوی‌های ناپسند آمده است. [۱]
ابن بابویه، عیون اخبارالرضا، ج۲، ص۲۷۵، چاپ مهدی لاجوردی، (تهران) ۱۳۷۸.
[۲]
حسن بن یوسف علامه حلّی، الالفین فی امامة مولانا امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه‌السلام، ج۱، ص۳۲۱، قم ۱۴۰۹.
۲ - تزکیه در کلام امام صادقاز امام صادق علیه‌السلام روایت شده که تزکیه فقط به معنای درست بودن زبان و گفتار است. [۴]
کلینی، وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۰۴.
۳ - مذمت معنای دیگر تزکیه در احادیثدر کتابهای حدیثی شیعه و سنّی، با استناد به قرآن، در مذمت معنای دیگر تزکیه، یعنی مدح و ستایش خویش، مطالب بسیاری آمده است. چنان‌که خدا و رسول او «تزکیه نفس» را نهی کرده‌اند [۵]
ابن حنبل، مسند احمدبن حنبل، ج۵، ص۴۸، استانبول ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
[۶]
محمد بن اسماعیل بخاری جعفی، صحیح البخاری، ج۸، ص۱۵۳، استانبول ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱.
[۷]
احمد بن علی طبرسی، الاحتجاج، ج۱، ص۱۷۶، مشهد ۱۴۰۳.
[۹]
زین الدین بن علی شهیدثانی، منیة المرید فی ادب المفید و المستفید، ج۱، ص۱۷۲، چاپ رضا مختاری، قم ۱۳۶۸ ش.
[۱۰]
زین الدین بن علی شهیدثانی، منیة المرید فی ادب المفید و المستفید، ج۱، ص۳۳۳، چاپ رضا مختاری، قم ۱۳۶۸ ش.
[۱۱]
مهدی بن ابی ذر نراقی، ج۱، ص۴۰۲، روایتی از امام علی علیه‌السلام، جامع السعادات، چاپ محمد کلانتر، نجف ۱۳۸۷/۱۹۶۷، چاپ افست بیروت.
و حتی روایت شده است که مؤمنان از این‌که مردم آنان را پاک و مطهر بخوانند در هراس‌اند و این هراس باعث پاکی از کبر و عُجب و دوری از ریا می‌شود.
۴ - ارتباط زکات و تزکیهزکات و تزکیه با یکدیگر ارتباط نزدیکی دارند و زکات مقدمه ای برای تزکیه نفس و افزایش رزق و روزی به شمار می‌رود، چنان‌که طبرسی در الاحتجاج [۱۴]
احمد بن علی طبرسی، الاحتجاج، ج۱، ص۹۷، مشهد ۱۴۰۳.
روایت کرده است که خداوند زکات را سبب پاک شدن نفس و رشد و نمو در رزق و روزی قرار داد. همچنین روایت شده است که زکات دادن موجب تزکیه نفس از بخل می‌شود.
۵ - راه رسیدن به تزکیه قلبتزکیه قلب و تهذیب نفس از طریق انواع مجاهدات و اکتفا نکردن به حد معیّنی از عبادت پروردگار و نیز با تخلیه نفس از رذایل و تحلیه آن به اخلاق و ملکات فاضله میسر می‌شود. در بسیاری جاها برای رسیدن به تطهیر و تزکیه، نماز گزاردن توصیه شده است. [۱۸]
محمد بن حسن طوسی، مصباح المتهجّد، ج۱، ص۲۳۶، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱.
[۱۹]
فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، ج۱، ص۲۸۵، چاپ هاشم رسولی محلاتی و فضل اللّه یزدی طباطبائی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
[۲۰]
ابراهیم بن علی کفعمی، المصباح، ج۱، ص۲۵، چاپ سنگی (تهران) ۱۳۲۱، چاپ افست قم ۱۴۰۵.
۶ - فهرست منابع(۱) ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قم ۱۴۰۴. (۲) ابن بابویه، عیون اخبارالرضا، چاپ مهدی لاجوردی، (تهران) ۱۳۷۸. (۳) ابن حنبل، مسند احمدبن حنبل، استانبول ۱۴۰۲/۱۹۸۲. (۴) محمد بن اسماعیل بخاری جعفی، صحیح البخاری، استانبول ۱۴۰۱/ ۱۹۸۱. (۵) زین الدین بن علی شهیدثانی، منیة المرید فی ادب المفید و المستفید، چاپ رضا مختاری، قم ۱۳۶۸ ش. (۶) احمد بن علی طبرسی، الاحتجاج، مشهد ۱۴۰۳. (۷) حسن بن فضل طبرسی، مکارم الاخلاق، قم ۱۴۱۲. (۸) فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان فی تفسیرالقرآن، چاپ هاشم رسولی محلاتی و فضل اللّه یزدی طباطبائی، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸. (۹) طنطاوی بن جوهری، الجواهر فی تفسیرالقرآن الکریم، (بیروت) : دارالفکر. (۱۰) محمد بن حسن طوسی، التبیان فی تفسیرالقرآن، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت. (۱۱) محمد بن حسن طوسی، مصباح المتهجّد، بیروت ۱۴۱۱/۱۹۹۱. (۱۲) حسن بن یوسف علامه حلّی، الالفین فی امامة مولانا امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب علیه‌السلام، قم ۱۴۰۹. (۱۳) ابراهیم بن علی کفعمی، المصباح، چاپ سنگی (تهران) ۱۳۲۱، چاپ افست قم ۱۴۰۵. (۱۴) کلینی، وسائل الشیعه. (۱۵) لسان التنزیل، چاپ مهدی محقق، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۵۵ ش. (۱۶) محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳. (۱۷) مهدی بن ابی ذر نراقی، جامع السعادات، چاپ محمد کلانتر، نجف ۱۳۸۷/۱۹۶۷، چاپ افست بیروت. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تزکیه»، شماره۳۵۱۸. |